Dva kraljeva tela

Dva kraljeva tela je remek delo političke i pravne filozofije koje se bavi kontinuitetima i diskontinuitetima u nastanku moderne države. Ernst Kantorovic analizira motive kasnog srednjeg veka i pokazuje gde se nalaze koreni pojmova – suverenost, država, vlast, moć, zakon – kojima mi, danas, baratamo s lakoćom i samorazumevanjem.

„Ubeđeni konzervativac u staroevropskom značenju te reči“ (kako kaže Vilijam Čester Džordan, pisac predgovora), pripadnik više nemačke klase, Ernst Kantorovic je od svoje mladosti (rođen 1895.) bio žestok tip. Učesnik u Prvom svetskom ratu (ranjen), posle rata se ističe u uličnim borbama protiv komunista (ponovo ranjen). Akademsku karijeru započinje 1930. godine, ali kasnije odbija da potpiše lojalnost nacionalsocijalistima smatrajući ih vulgarnim antisemitima i uopšte štetnom družinom, zbog čega 1938. emigrira u Ameriku. Posao dobija na Berkliju, ali ga nedugo potom i gubi jer i tu odbija da podrži, u formi zakletve lojalnosti, makartijevsku istragu komunista. Na taj čin ga, očito, nije motivisala ljubav prema komunizmu, već to što je smatrao da takve izjave lojalnosti zadiru u akademsku slobodu. Najzad, dobija udoban posao na Prinstonu gde će na Institutu za napredne studije raditi do smrti 1962. godine. Svoju veliku knjigu, u početku zamišljenu kao opširniji rad, pisao je više od deset godina.

Kantorovic prati odvajanje svetovne vlasti (države) od duhovnog autoriteta (crkve), koje se događa vekovima kroz žestoke političke i juridičke borbe. Te borbe Kantorovic prati u juridičkim spisima i dokumentima toga doba i komentariše ih sa zaraznom lucidnošću, naučničkom akribijom i – ne na poslednjem mestu – izrazitim literarnim darom. Juridičko-filozofska dovijanja su, oslanjajući se pre svega na rimsko pravo i Aristotela, nastojala da opravdaju postojanje kralja kao čoveka sa smrtnim, „kvarljivim“ telom i, istovremeno, kao večnog bića, simbola nepropadljivog tela države. Kako, međutim, „zavarati trag“, kako se ratosiljati vlastoljubive crkve i njenih tumačenja vrhovne vlasti? Najpre se Hrist, biće dvostruke prirode (i božanske i ljudske) uspostavlja kao mešovita osoba, dvojna ličnost (persona mixta), kao političko i privatno biće koje je imalo komplikovan i težak odnos sa ocem. Potom se kao osnova kraljevske vlasti pojavljuje deus terrenus, ili deus praesens (ovozemaljski bog), da bismo, potom, došli do razumevanja božanskih i ljudskih zakona i čuvene formule legibus solutis (odrešen od zakona) koja će u potonjim vremenima poslužiti kao osnov legitimacije apsolutizma. Potom se osnov kraljevske vlasti pronalazi u političkom poretku i na scenu stupa zajednica shvaćena kao mistično telo, dakle kao organska celina kojoj dušu, naravno, udahnjuje Bog, ali sve slabije i sve neuverljivije. Delovi posvećeni pojmu domovine (patria), tome kako otadžbina transcendira, odnosno kako preuzima ulogu Boga, te kako nastaju mitski obrasci koji u krajevima sveta poput Srbije i dalje odlično funkcionišu, upravo su sjajni. U sedmom, najdužem poglavlju „Kralj nikada ne umire“, uz analizu različitih značenja krune, čitamo strpljive opise nadgrobnih kraljevskih skulptura i komentare njihove simbolike – figura leži, sedi, ili je uspravna, na njoj je zdrav ili bolestan čovek očuvanog tela ili tela načetog raspadanjem – kao i opise inauguracije kraljeva i njihovih sahrane, a upoznajemo se i sa poreklom čuvenog usklika „kralj je mrtav, živeo kralj!“ (na žalost ljubitelja teorija zavere i ovaj se uzvik primio uglavnom slučajno). Poseban segment posvećen je političkim motivima mita o Feniksu, ptici koja se uzdiže iz sopstvenog pepela. Knjiga koja je započela analizom motiva iz Šekspirovih drama, završava se lepom analizom Dantea. A sve ovo samo su mrvice sa raskošne Kantorovicove trpeze.